تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئەم
[[ست: ئییم، ئییمە. پە: ئێت، ئێن]]
(ز.) زەمیری ئیشاڕەیە بۆ نیزیک. ئەم کتێبــ.ە، ئەم پیاوە -مەبەست کتێبــ. یا پیاوێکە لە هەمو کتێبــ. و پیاوێکی دیکەی (لەبەرچاو) نیزیکتر بن- ((...چاوێک، چاوێک... ئەم هەموو دنیایەی گرتۆتە خۆی...)) (مەم: چیرۆکەکان- ١٣٨) *(مک.) ئەو، (بک.) ئەڤ، (هو.)یە.
ئەمانە
[[١-ئەمان + ٢- ئە/٢]]
(ز.) زەمیری ئیشاڕەیە. ((... ئێمە ئەمانە بە خۆ ئەزانین و لە خۆمانیان جیا ناکەینەوە...)) (بلە؛ ژان-١٥٨) *(مک.) ئەوانە.
ئەمانەت
[[=عا.: امانە]]
(نمس.) ١- ڕاستی و دەست پاکی. ٢- تم: ئامانەتی. ((زۆر کەم ئەمێنێ نوێژ و جەماعەت)) ((لە ئەمانەتیش ئەکەن خیانەت)) (پیرەمیرد-٢٥٧) ٣- (مج.) گیان، ڕووح. خوا هەروەختێ حەزی کرد با ئەمانەتی خۆی بەرێتەوە.
ئەمانەتی
[[عا. کو.]]
(نا.)، (مک.) تم: ئامانەتی.
ئەماڕەت
[[=عا.: امارە]]
١- (نمس.) حوکمداری کردن، میرێتی کردن... دەوری ئەماڕەت لە کوردستان مێژووی تایبەتی هەیە. ٢- (نا.) ئەو مەڵبەندەی دەبەردەستی میرێک دایە، *میرنشین. ئەماڕەتی بۆتان، ئەماڕەتی سۆران.
ئەمبار
[[پە: هەنبار، لە (هامپەر)ی ئاوێستایی بە مانای ئاخنین، پڕکردن و داگرتن وەرگیراوە]]
(نا.)، (مک.) تم: عەمبار. ((... کە بێژینگی دەدەستی خۆی دایە و جۆخینی خۆی پاک دەکا و گەنمی خۆی دەئەمبارێدا خڕ دەکاتەوە...)) (ئینجیل: مەتی-٦).
ئەمجا
(بنت.)، (کعر.) تم: ئەمجار. (( ئەمجا دەچوونە شارەوە ناوماڵی عاسیمە)) ((بێت و بنووسرێت نابێتە خوێی چێشت ئەمەکەمە)) (پیرەمێرد-٢٥١)
ئەمجار
(نت. بنت.)، (کعر.) ١- ئەم کەڕەتە، ئەم دەفعەیە. ئەم جارەش لەبەر خاتری عەبە وازی لێ بێنە. ئەمجار نۆرەی ئەم بەزم و ڕەزمەمانە. ((وتیان، هەرچەند خوێن کەوتە بەینەوە)) ((ئەمجارە هاتووین ئاشتت کەینەوە)) (پیرەمێرد-١٨٤) ٢- پاش ئەمە، دوای ڕووداویک. ((... ئەمجار پیرۆتیش هەر چەندە وەیسە تەقەلای دەدا نەهێڵێ کاربکا کەلکی نەدەگرت...)) (قزڵجی: پێکەنین-٨٠) ٣- تم: ئەوجا. *ئەمجا، ئەوجا،ئەوجار، ئینجا، ئینجار، ئینجارەکە، ئینجارەکانێ، ئینجاکوو، ئینجاکوونێ.
ئەمر
[[=عا.: امر]]
(نا.) حوکم،فەرمان.. ((پیاو بە ئەمری ژن ئەچێت بەڕێوە)) ((لە مەجلیسدا نان دەخۆن بەپێوە)) (پیرەمێرد-٢٥٧) *عەمر.
ئەمر کردن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) فەرماندان، داوا کردن یا نەکردنی کارێک. ئەمرکە چامان بۆ بێنن، ئەمر کراوە بە شەو کەس لە ماڵی خۆی دەرنەکەوێ.
ئەمرپێکردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) بۆ جیبەجێ کردنی کارێک، فەرمان (بە کەسێک) دان. ئەمری پێکرد کە دانیشێ، ئەمریان پێکردین، ئەمریان پێدەکەن.
ئەمری خوا (خودا) بەجێهێنان
(کن.) ١- جێبەجێ کردنی ئەو فەرمانانەی خوا کردوویە. ٢-تم: ئەمری خوا کردن
ئەمری خوا (خودا،خوڵا) کردن
(کن.) لەدنیاچوونەدەر، مردن. *عەمری خواکردن.
ئەمریکا
(نا.)، (کئێر.) یەکێکە لە پێنج بەشە ئیشکانیەکانی سەرزەوی، یەکەم جار ساڵی ١٤٩٢ کریستۆف کلۆمب دۆزیوێتێوە، ٤٢ میلیۆن کیلۆمەتری چوارگۆشە پانە، لە ساڵی ١٩٦٩ چراسەت و شێست میلوێن نفووسی هەبووە (تم: لاڕووس-١٠١٦). دەکرێتە سی بەش: ئەمریکای باکووری، ئەمریکای ناوەندی، ئەمریکای جنووبی. * (کعر.) ئەمەریکا.
ئەمشەو
(نت. بنت.) تم: ئیمشەو.
ئەمما
[[=عا.:اما]]
(بن.) بەڵام. ((...مەجیدبەگ گوتی باشە بیهێنە. ئەمما ناوی مەبە)) (قزڵجی-٣٩)
ئەمن
(ز.)، (مک.) زەمیری نەلکاوە بۆ یەکەم کەسی مفڕەد (ئەو کەسەی قسە دەکا) ((... ئەمن ئیحتیاجم هەیە کە لە تۆ تەعمید بکرێم و ئەرێ ئەتۆ بۆ کن ئەمن دێی؟)) (ئینجیل-٦) *من، (بک.) ئەز.
ئەمن
[[=عا.: امن]]
(نمس.) بێ ترسی، هێمنایەتی. دنیا ئەمن و ئەمانە. ئەمن و ئاساییش لەم وڵاتەدا نەماوە.
ئەمنیە
[[عا.]]
(نا.)، (کئێر.) ١- سەربازیکە بۆ پاراستنی ئاساییش لە دێهات تەرخان کراوە. *ژاندارم. ٢- دایەرەیێکی ئەم سەربازانەی لەژێر فەرماندایە. *ژاندارمێری. (... هەر لە پشتی ئاوایییەوە مەیتی ئەمنیەیەک بەقەی ڕەشکەیێ ماسیبوو...) (چیرۆکی ئازیەتی گشتی:؟ چاپ نەکراوە).
ئەموست بەستە
[[ئەموست+بەستە]]
(نت.) دەست خەرۆ (خا:ج١-٨٠)
ئەموستیلە
[[ئەموست+ ئیلە]]
(نت.) تم: ئەنگوستیلە ((هەناسەی! دەوای دلەی پڕ خەمە)) (( بە ئەموستیلە! ناوی خاتەمە)) (پیرەمێرد-١٧٣).