«مسـ. لا.» تمـ: ئاڵۆز بوون.

«نمفـ.، سمفـ.» تمـ: ئاڵۆزاو.

«نا.» خورووی لەشی ئادەمیزاد، بە تایبەتی لەبەر نەخۆشی پێست کە لە لاڕان و ناوڕان دەدا و پیاو ناچار دەبێ هەر بیخورێنێ و هەڵیکڕێنێ. * خارشت، خوروو.

«سمفـ.» ١- حاڵی کەسانێ کە لەبەر نەخۆشی پێست هەمیشە هەندێ جێگای لەشیان دەخورێ. ٢- «مجـ.»، ١» حاڵی ئەوانەی خوویان بە خۆ هەڵکڕاندنەوە گرتووە. * ئاڵۆشدار. ب» نافرەتی حەشەری. * بە ئاڵۆش. حەکەدار «عا. کو.». هۆکن.

«سفا.» تمـ: ئاڵۆشاوی ١ و ٢ «ا».

«سـ.»، «مکـ.» پیاوێکی گوێ لە مستی قسەی ژنی خۆی بێ، حەزی لێ بکا، یا لێی بترسێ. تێبــ. ــ بەرامبەر بەم وشەیە لە کۆیە «هۆمەر= عومەر» و ئەو دوانەش لە سلەیمانی «یۆسف» باوە، جا ئەوەی کە بۆ ئەم مەبەستە هەر ناوی «شەخس» بە کار دێ، دەمهێنێتە سەر ئەم باوەڕە کە ئەسڵی ئەم وشەیەش «عەلی» بێ. هس.: ئاریلە.

«نتـ.»، «مکـ.» ١- ئەو مەوجوودە خەیاڵییەیە کە پێی دەڵێن ئاڵ. «تمـ. ڵ ١- ئاڵە» ● «لە قسان ئاڵی زەنگانە، لە کاران ڕیخ بە لینگانە»، «کنـ.» بە کەسێ دەگوترێ کە بە قسە هیچی نەهێشتبێتەوە و بە کردەوەش هیچی لە دەست نەیێ. ٢- «کنـ.» خێرا، چاپوک.

«نا.»، «مکـ.» مەوجوودێکی خەیاڵییە و لەناو کوردەواریدا باوەڕیان وایە کە دەوری ژنی زەویستان و منداڵەکەی دەدا و هەر دەرفەتی وەگیر کەوت هەردووکیان یا هەر کامێکیان کە بۆی بلوێ دەیانکوژێ. * ٢- ئاڵ. دایکی هاڵ.

«نتـ.»، «مکـ.» سەرەمقەستی چیت و هەریر و هەر قوماشێکی دیکە، کە کچۆڵان دەیکەنە جل بۆ بووکی مناڵان. * واڵەبووک «سیمـ.».

«نمسـ.»، «مکـ.» کاری دابێشتنی شتی هاڕاوە بە هێڵەگی زۆر ورد، یا پارچە قوماشێکی تەنکی شاش کە دابدا. * واڵە بێژ. «سیمـ.».

«نا.»، «مکـ.» ١- بەری گیایەکە، لە هیندستان و شوێنی گەرم دەڕوێ، وەکوو لاولاو بە داروباری دەوری خوێ هەڵدەچێ و بەرەکەی وەکوو هێشوو ترێ شۆڕ دەبێتەوە. دەنکی بە قەدەر دەنکی ماشە. تامی تیژ و ڕەنگی ڕەش. دەیهاڕنەوە و بۆ خۆش کردن و تیژی دەیکەنە چێشتان. ٢- «مجـ.» پیاوی توڕە و توندە میجاز.: ئیسیوەت. «بکـ.» ئیسۆت.

«نتـ.» مروارێکی سپی خاڵخاڵی کێوییە، پەڵەیێکی سەوزی سێ سووچی لە تۆقەسەریە. تێبــ. ــ بە قسەی ڕاوکەران چاکترین جسنی مراویانە و ئەو پەڵە سەوزەی بۆ بە تانج حیساب دەکەن *هەڵەتانج.

«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: ٢- ئاڵەت.

گیایەکە، زیاتر لەدەم جۆگە و ڕووباران دەڕوێ، گەڵای وەکوو گەڵای «شەدانە» وایە و گوڵی مۆرە و بە هێشوو، تامی توند و تیژە وەکوو ئاڵەت، بۆنی توندە.

«ستـ.» «مکـ.، کئێر.» ١- کەسێکی خۆی وەکوو فەڕەنگیان لێکردبێ، وەکوو ئەوان جل دە بەرکا و بژی و هەستان و ڕۆنیشتنی وەک ئەوان بێ. ٢- هەر شتێک یا کارێکی شێوەی فەڕەنگی هەبێ: جلی ئاڵە فەرەنگەی دەبەرکردووە. سەری ئاڵە فەرەنگە کردووە. * «کعر.» ئەلمۆدە. «کئێر.» فەڕەنگی مەعاف «= فەرەنگی مەئاب».

«نا.» تمـ: عالەم □ «بەرز بوو بە ئاڵەم ساز بەدنامی» «دوشمن باوەران پێش شادکامی» «خانا ــ ٢٣٠»

«نتـ.» گیایەکی بەهاریە، هەر زوو لە پەنا ڕنوە بەفران سەردەردێنێ، لە شنگ دەچێ، بەڵام گەڵای پانترە و تووکن، بستێک بەرز دەبێتەوە، گوڵێکی زەردی هەیە، ڕەگی کەم لە زەوی دەچێتە خوار، بنێکی خڕی هەیە دەخورێ. تێبــ. ــ لە فۆلکلۆری کوردیدا لە زمان بەفرەوە ئاوا بە ئاڵەکۆک کوتراوە: «ئاڵەکۆکە پرچنە، چۆڕ چۆڕەم کەوتە بنە، چبکەم لەو ماڵ و ژنە.» * ئاڵەقۆق، هەڵەکۆک.

«ند.» بۆ چەند مەبەست بە کار دێت. ۱- بۆ پێشاندان و دەربڕینی هەست کردن بە هەموو ئێش و ئازارێکی ماددی کە بە لەشی ئینسان دەگا. ۲- بۆ دەربڕینی هەست بە ئازادی مەعنەوی. تێبــ.ینی: لەم حاڵەتەدا «ئا» یەکە درێژ دەکرێتەوە و پاش «ی» کەش نیمچە دەنگێکی «شهـ» بەر گوێ دەکەوێ.: ئای! بابەڕۆ لەو کۆستە گرانە. ۳- بۆ دەربڕینی هەستی واق وڕمان، سەرسوڕمان یا خۆشییەکی تێکەڵ بە وانە.: ئای دنیا سەیرە ها!، ئای بابە! لەو بەزمە، ئای، کارت کرد، ئای لەو خۆشییە. ۴- بۆ گاڵتە پێکردن «بە کەسێ، بە شتێ» : ئای بە لاقی خێوی. ئای تڕحێو. ٭ئاخ، ئۆف «بۆ ۱، ۲، ۳»، ۱_ئەی/۲ «بۆ۳» های «بۆ ۳و۴» هەی «بۆ۴».

«ئمـ.» تمـ: ئاخوا. «زارم وەکوو خیلال و نەحیفم وەکوو خەیاڵ» «ئایا دەکەومە زار و بە دڵدا دەکەم ختوور» «نالی». ٭ئایاکو، ئایەکو.

«ئمـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاخوا.