تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاڵۆزان
«مسـ. لا.» تمـ: ئاڵۆز بوون ١ و ٢ و ٤.
ئاڵۆزاندن
«مسـ. متـ.» تمـ: ئالۆز کردن: ئیشەکەیان لێ ئاڵۆزاندین. کچێ ماشەرەکە ناڵۆزێنی.
ئاڵۆزاو
«نمفـ. سمفـ.» ١- چلۆنایەتی هەموو شتێکی وەکوو بەن، موو... کە ئاڵۆز بووبێ. ٢- چلۆنایەتی کارێکی گرێ و گۆلی تێکەوتبێ، شتێکی بەسەرهاتبێ بە هاسانی جێ بە جێ نەبێ و سەرەو دەری لێ نەکرێ. ٣- حاڵی ئینسانێکی توڕە بووبێ، ڕقی هەڵستابێ: بەنی ئاڵۆزاو هەڵناکرێ. ئیشی ئاڵۆزاو جێ بە جێ کردنی دژوارە. پیاوی ئاڵۆزاو جێگە بە خۆی ناگرێ «سمفـ.»، ئەم ماشەرە بۆچی وا ئاڵۆزاوە. تەماشای ئەم پیاوە هێمنە چۆن ئاڵۆزاوە «نمفـ.» * ئالۆزکاو، ئالۆسکار.
ئاڵۆزکان
«مسـ. لا.» تمـ: ئالۆزبوون.
ئاڵۆزکاو
«نمفـ. سمفـ.» تمـ: ئاڵۆزاو.
ئاڵۆزی
[[ئاڵۆز + ئی]]
«حمسـ.» ١- تێک ئاڵاوی و تێک ئاڵقاوی «بۆ: موو، بەن، دەزوو...» ٢- توڕەیی و تۆسنی، توندە میجازی، ڕق هەڵستاوی «بۆ ئادەمیزاد». ٣- پشێوی و شێواوی «کارو....» ٤- «هەکاری» تیفووس، ڕەشەگرانەتی «تمـ: ژابا. ل ــ ١٩» !؟.
ئاڵۆسکان
[[ = ئاڵۆزکان]]
«مسـ. لا.» تمـ: ئاڵۆز بوون.
ئاڵۆسکاو
«نمفـ.، سمفـ.» تمـ: ئاڵۆزاو.
ئاڵۆشاوی
«سمفـ.» ١- حاڵی کەسانێ کە لەبەر نەخۆشی پێست هەمیشە هەندێ جێگای لەشیان دەخورێ. ٢- «مجـ.»، ١» حاڵی ئەوانەی خوویان بە خۆ هەڵکڕاندنەوە گرتووە. * ئاڵۆشدار. ب» نافرەتی حەشەری. * بە ئاڵۆش. حەکەدار «عا. کو.». هۆکن.
ئاڵۆشدار
«سفا.» تمـ: ئاڵۆشاوی ١ و ٢ «ا».
ئاڵی
«سـ.»، «مکـ.» پیاوێکی گوێ لە مستی قسەی ژنی خۆی بێ، حەزی لێ بکا، یا لێی بترسێ. تێبــ. ــ بەرامبەر بەم وشەیە لە کۆیە «هۆمەر= عومەر» و ئەو دوانەش لە سلەیمانی «یۆسف» باوە، جا ئەوەی کە بۆ ئەم مەبەستە هەر ناوی «شەخس» بە کار دێ، دەمهێنێتە سەر ئەم باوەڕە کە ئەسڵی ئەم وشەیەش «عەلی» بێ. هس.: ئاریلە.
ئاڵی زەنگان
[] ئاڵ + ١- ئی + زەنگ «شەوزەنگ» + ٢- ئان/ ١ ]]
«نتـ.»، «مکـ.» ١- ئەو مەوجوودە خەیاڵییەیە کە پێی دەڵێن ئاڵ. «تمـ. ڵ ١- ئاڵە» ● «لە قسان ئاڵی زەنگانە، لە کاران ڕیخ بە لینگانە»، «کنـ.» بە کەسێ دەگوترێ کە بە قسە هیچی نەهێشتبێتەوە و بە کردەوەش هیچی لە دەست نەیێ. ٢- «کنـ.» خێرا، چاپوک.
ئاڵە
«نا.»، «مکـ.» مەوجوودێکی خەیاڵییە و لەناو کوردەواریدا باوەڕیان وایە کە دەوری ژنی زەویستان و منداڵەکەی دەدا و هەر دەرفەتی وەگیر کەوت هەردووکیان یا هەر کامێکیان کە بۆی بلوێ دەیانکوژێ. * ٢- ئاڵ. دایکی هاڵ.
ئاڵەبووک
[١[- ئاڵا/١+بووک]]
«نتـ.»، «مکـ.» سەرەمقەستی چیت و هەریر و هەر قوماشێکی دیکە، کە کچۆڵان دەیکەنە جل بۆ بووکی مناڵان. * واڵەبووک «سیمـ.».
ئاڵەبێژ
[١[- ئاڵا١/+ بێژ «دابێشتن» ]]
«نمسـ.»، «مکـ.» کاری دابێشتنی شتی هاڕاوە بە هێڵەگی زۆر ورد، یا پارچە قوماشێکی تەنکی شاش کە دابدا. * واڵە بێژ. «سیمـ.».
ئاڵەت
[[؟]]
«نا.»، «مکـ.» ١- بەری گیایەکە، لە هیندستان و شوێنی گەرم دەڕوێ، وەکوو لاولاو بە داروباری دەوری خوێ هەڵدەچێ و بەرەکەی وەکوو هێشوو ترێ شۆڕ دەبێتەوە. دەنکی بە قەدەر دەنکی ماشە. تامی تیژ و ڕەنگی ڕەش. دەیهاڕنەوە و بۆ خۆش کردن و تیژی دەیکەنە چێشتان. ٢- «مجـ.» پیاوی توڕە و توندە میجاز.: ئیسیوەت. «بکـ.» ئیسۆت.
ئاڵەتاج
[[ئاڵ ؟ + ٣- ئە/٢ + تاج]]
«نتـ.» مروارێکی سپی خاڵخاڵی کێوییە، پەڵەیێکی سەوزی سێ سووچی لە تۆقەسەریە. تێبــ. ــ بە قسەی ڕاوکەران چاکترین جسنی مراویانە و ئەو پەڵە سەوزەی بۆ بە تانج حیساب دەکەن *هەڵەتانج.
ئاڵەتە
«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: ٢- ئاڵەت.
ئاڵەتەکێویلە
[١[- ئاڵەت + = ٣- ئە/ ٢+ کێو + ئیلە]]
گیایەکە، زیاتر لەدەم جۆگە و ڕووباران دەڕوێ، گەڵای وەکوو گەڵای «شەدانە» وایە و گوڵی مۆرە و بە هێشوو، تامی توند و تیژە وەکوو ئاڵەت، بۆنی توندە.