تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 3
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرمانڕەوایی/سەروەریی
فەرمانڕەوایی
لە
تیۆری
سیاسی
کلاسیکدا
بە
مانای باڵاترین دەسەڵاتی دەوڵەتە
کە
ڕەنگە
لە
کەسێکدا (
وەک
پادشایەکی
ڕەها
)
یان
کۆمەڵێکی خەڵکیی (
وەک
پەرلەمان
) کۆببێتەوە.
ئەم
فەرمانڕەواییە
بە
واتای یاسادانەر و بەرێوەبەرە و دەسەڵاتێکی باڵاتر
لەوە
نییە
. فەرمانڕەوایی بریتییە
لە
: 1)
ئازادی
یاسادانان و
کلک
و
گوێ
قرتاندنی یاساکان بەپێی سیستەمی
یاسایی
وەڵات
(چاکسازی). 2) دەسەڵاتی
سیاسی
و ئەخلاقی
دەوڵەت
،
لەم
ڕووەوە
کە
لە
قەڵەمڕەوی خۆیدا
وەک
«دەسەڵاتی
یاسایی
»
لە
ئەژمار
دێت
. 3)
سەربەخۆیی
سیاسی
و دادپەروەرانەی کۆمەڵگەیەک.
لە
کۆمارییەکان، فەرمانڕەوایی
بە
شتێکی
خەڵکی
ناوبردە
دەکرێ
. سەروەریی وەڵاتێک
لە
ناو
سنوورەکانی خۆیدا
جێبەجێ
دەکرێت. فەرمانڕەوایی، هێماێیکە
بۆ
بڕیاردانی سەربەخۆی نەتەوەکان.
کەواتە
فەرمانڕەوایی
لەگەڵ
شێوازی
چەقبەستووی ڕێکخراوەیەکی حوکومی جیهانیدا جیاوازە.
فەرمانڕەوایی
بە
دوو
جۆر
لە
ئارادایە: ناوخۆیی و
دەرەکی
. فەرمانڕەوایی ناوخۆیی بریتییە
لەو
دەسەڵاتەی
کە
هەر
دەوڵەتێک بەسەر هاووەڵاتییەکانی
خۆی
یان
خەڵکی
بێگانە
کە
لەو
وەڵاتە
بژین
و
ناو
پاپۆڕەکانی
لە
دەریای
ئازاد
پیادەی
دەکات.
ئەم
جۆرە فەرمانڕەواییە
خۆی
دوو
لقی لێدەبێتەوە:
سیاسی
و
دادپەروەری
. فەرمانڕەوایی
سیاسی
، باڵاترین
هێز
و دەسەڵاتێکە
کە
لە
کۆمەڵگەدا
باڵادەستە
. فەرمانڕەوایی
دادپەروەرانە
، هێزێکی چالاکە
بۆ
چاودێریی
کردن
بە
سەر
دادگەکاندا.
فەرمانڕەوایی
دەرەکی
، بریتییە
لە
مافی
پێوەندی
گرتن
لەگەڵ
دەوڵەتانی
دیکە
یان
مۆرکردنی ڕێککەوتنامە و ڕاگەیاندنی
شەڕ
.
ئێستاکە
فەرمانڕەوایی
هیچ
دەوڵەتێک
بە
تەشکێکی
ڕەها
لە
ئارادا
نییە
.
چونکە
هەندێ
یاسا
و مافی نێونەتەوەیی،
بۆ
وێنە
مافەکانی
مرۆڤ
پەسند
کراون
کە
فەرمانڕەوایی دەوڵەتەکان
بەربەست
دەکات
بەڵام
بەپێی نەریتی نێونەتەوەیی،
دوو
بنەڕەتی فەرمانڕەوایی نەتەوەیی و
دەست
نەبردنە
ناو
خاکی
ئەویدی
لە
قەڵەمڕەوی یەکدی،
وەک
پرەنسیپێکی ئەخلاقی و
سیاسی
پەسند
کراوە
. فەرمانڕەوایی نەتەوەیی
بە
مانای مافی گرووپێکی نەتەوەیی
یا
نەتەوەیەک
بۆ
بەدەسهێنانی خودموختاری و هەڵبژاردنی سەربەستانەی
دەوڵەت
بۆ
خۆیانە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ڕەگەزنامە+ ڕاژێری+ نەتەوایەتی
بریتیە
لەو
پێوەندییە
سیاسی
و مەعنەوییەی
کە
کەسێک
بە
دەوڵەتێکی تایبەتەوە
گرێ
دەدات.
لە
ڕاستیدا
پێوەندی
تاک
و
دەوڵەت
، پێوەندییەکی سیاسییە،
ئەو
کەسەی
کە
سەر
بە
نەتەوەی وەڵاتێکی دیاریکراوە پێی دەگوترێ هاووەڵاتی.
ئەو
کەسەش
کە
سەر
بە
هیچ
نەتەوەیەک نەبێت پێی دەگوترێ ئاپاترید*.
لە
بابەت
ڕەگەزنامەوە، یاسای وەڵاتەکان 3 مەسەلەیان
لە
بەر
چاو
گرتووە:
1ــ
هەرکەس
دەبێ
ڕەگەزنامەیەکی هەبێت (
واتە
هاووەڵاتی وەڵاتێک بێت) .
2ــ
هیچ
کەس
نابێ
زیاتر
لە
یەک
ڕەگەزنامەی هەبێت.
3ــ ڕەگەزنامە، شتێکی
هەمیشەیی
و
نەمر
و
نەگۆڕ
نییە
.
بەخشینی ڕەگەزنامە
لە
لایەن
دەوڵەتەکانەوە
بە
دوو
شێوە
بە
ئەنجام
دەگات:
1ـــ سیستەمی
خوێن
.
بەم
پێیە ڕەگەزنامە بەهۆی
دایک
و
باوک
و خزمایەتیەوە دەدرێتە
پاڵ
منداڵ
واتە
هەر
کە
منداڵ
هاتە
دنیاوە، ڕەگەزنامەی
دایک
و
بابی
پێ
دەدرێت.
2ـــ سیستەمی
خاک
.
واتە
منداڵ
لە
خاکی
هەر
وەڵاتێک
لە
دایک
ببێ
، ڕەگەزنامەی
ئەو
وەڵاتەی
پێ
دەدرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
پرۆتۆکۆڵی گۆڕینی کەشوهەوای کیۆتۆ
ئەم
پرۆتۆکۆڵە
لە
ساڵی 1997 لەنێوان
سەرۆکی
وەڵاتانی
جیهان
لە
کیۆتۆی ژاپۆن مۆرکرا بەمەبەستی کەمکردنەوەی
ئەو
گازانەی
کە
دەبنە
هۆی
گەرمبوونی
گۆی
زەوی
.
واتە
چونکە
ئەو
گازانەی
کە
لە
سووتاندنی سووتەمەنییە فوسیلییەکان (
نەوت
و
گاز
و خەڵووزی
بەرد
)
بڵاو
دەبێتەوە دەبتێە
هۆی
گەرمبوون
و گۆڕینی کەشوهەوای
سەرزەوی
،
دەبێ
وەڵاتان
هەوڵ
بدەن
لە
بەکارهێنانی
ئەم
سووتەمەنییانە
کەم
بکەنەوە و ڕووبکەنە وزەی هەتاوی و …
بۆ
پیادەکردنی
ئەم
پرۆتۆکۆڵە دەبوایە
لە
لایەن
ئەو
وەڵاتانەی
کە
55%
ئەم
گازانە
بڵاو
دەکەنەوە،
پەسند
بکرێیە.
مانگی
ژووەنی 2002
لە
لایەن
پانزە
وەڵاتی
یەکیەتی
ئەورووپا
پەسند
کرا
.
هەر
لەو
ساڵەدا
پتر
لە
70
وەڵاتی
جیهان
ئەم
پرۆتۆکۆڵەیان
پەسند
کرد
. ڕەشنووسی کیۆتۆ
داوا
لە
وەڵاتە یەکگرتووەکانی
ئەمریکا
دەکات
لە
قەدەر
بڵاوکردنەوەی 36%
ئەو
گازانە
لە
ساڵی 1990،
بۆ
کەمکردنەوەی
ئەم
گازانە
هەنگاو
بنێت.
کەچی
بەم
حاڵەش، لەنێوان ساڵەکانی 2002ـــ1997 بڵاوکردنەوەی
ئەم
گازانە
لە
ئەمریکا
، نزیکەی 8% زیاتر
بووە
.
ئەمریکا
تەنها
وەڵاتێکە
کە
لەگەڵ
ئەم
ڕەشنووسەدا نەیارە.