تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بلانکیزم
ڕێبازی سیاسی و بۆچوونەکانی «لۆیی ئاگۆست بلانکی» (81-1805)، بیرمەند و خەباتکار و شۆڕشگێری فەرەنسی. بلانکی لە شۆڕشەکانی 1830و1848 و لە دامەزراندنی «کۆمۆنی پاریس» (1871) بەشداریی کردووە و نیوەی تەمەنی خۆی لە بەندیخانەدا بووە. بۆچوونە شۆڕشگێرییەکانی «بلانکی» لەژێر کاریگەری بابۆفیزم* بیچمی گرت و دزەی کردە نێو مارکسیزمەوە. ئەو هەندێ زاراوەی مارکسی وەک دیکتاتۆری پرۆلتاری، داهێناوە. بەرهەمی بەناوبانگی «بلانکی»، کتێبی ڕەخنەی کۆمەڵایەتی یە (1869) .
بلانکی، ماتریالیست و ڕاسیۆنال (عەقڵخواز) بووە و بڕوای بە پێشکەوتنی بێکوتایی مێژوو بووە. بەڕای ئەو مێژوو لە قۆناخی تاکییەتی ڕەهاوە کە هی سەردەمی مرۆڤی وەحشییە، بەرەو کۆمۆنیزم ــ کۆمەڵگەی داهاتوو کە تاجی سەری شارستانییەتە ــ لە جووڵەدایە. بلانکی بە سەختی لەگەڵ دژبەرە کۆمەڵایەتییەکانی سیستەمی سەرمایەداری دەستەو یەخە دەبێ و بۆ ڕووخانی ئەم سیستەمە پیلان و شێوازی ئانارشیستی پێشنیاز دەکات. بلانکیزم، دزەی کردە ناو شۆڕشی وەڵاتانی دیکە، وەکوو سۆڤیەت و مارکس و لینین، ستایشی خەباتەکەیان کردوە.
زمانکوژی
بریتییە لە لەناوبردن و ڕیشەکێشکردنی زمان. قت کردنی زمانی زگماکی ناوچەکان لە سیستەمی پەروەردەیی وەڵاتێک کە دەرەنجامی ئەم کارەش دەگاتە سڕینەوەی فەرهەنگی کەمینە ئەتنیکییەکان. نموونەی ئەم قتکردنە، سیاسەتی زمانی وەڵاتانی تورکیا و... سوریایە بە نیسبەت زمانی کوردی.
گرووپی بانکی جیهانی
ئەم گرووپە پێکهاتووە لە 3 ڕێکخراوەی نێودەوڵەتی (IGOs):
1ــ بانکی نێودەوڵەتی بۆ چاککردنەوە و پەرەسەندن (IBRD)، ئەم بانکە بە ناوی بانکی جیهانی ناوبانگی دەرکردووە کە مەبەستی ئەویش نوێکردنەوەی سیستەمی ئابووری وەڵاتانی پەرەسەندووی سەردەمی جەنگی جیهانی بوو کە لێک هەڵوەشابوو. بانکی جیهانی، هاوجووتی سەندووقی نێودەوڵەتی دراوە.
2ــ ڕێکخراوەی نێودەوڵەتی پەرەسەندن (IDA)، ئەم ڕێکخراوە لە ساڵی 1960 بە مەبەستی بەخشینی قەرزی «سووک» بۆ یارمەتی بە ژێرخانی ئابووری و پەرەسەندن دامەزراوە.
3ــ کۆمپانیای نێودەوڵەتی ماڵی (IFC) کە لە ساڵی 1956 بە مەبەستی بەهێزکردنی کەرتی تایبەتی ئابووری لە وەڵاتانی کەمتر پەرەسەندوو دامەزرا.